De volgende dag tegen de middag laat ik de grotwoningen en -kerken  achter mij en wordt de Valle d’Itria mijn bestemming, de streek van de vijfduizend trulli, de karakteristieke woningen met hun kegelvormig dak, zowat het embleem van toeristisch Puglia.  Mijn B&B in Matera ligt vlakbij het Castello Tramontano. Het Castello  dateert van rond 1500 en heeft drie imposante ronde wachttorens. Het was Gian Carlo Tramontano, de graaf van Matera, die het liet bouwen, maar het werd nooit afgewerkt omdat de graaf vroegtijdig werd vermoord tijdens een volksopstand. Ik daal af naar Matera Nord, het lager gelegen kruispunt aan de voet van de stad en neem daar de Strade Statale 7, de Via Appia naar het Oosten, richting Laterza. Al vlug ben ik weer aan het klimmen en de volgende 20 km rij ik op een plateau, 400 meter hoog.

Na een tiental kilometers waait me plots een indringende stank tegemoet. Even verderop ligt de haard van de onwelriekendheid, een dooie das met de buik opengereten. Opgewonden kraaien wippen eromheen en vliegen krijsend op als ik halt houd om een kiekje te nemen van deze dramatische scene. Achteraf beschouwd niet zo’n goede ingeving, want de geur van het karkas in de hete middagzon was zo penetrant dat hij mij nog uren parten blijft spelen, in mijn neus, mijn hoofd en mijn ingewanden. Als ik even verderop in een baancafé mijn belegde focaccio verorber heb ik alleen trek in mozzarella met tomaat, maar gruw ik van vlees.

Masseria

Op km 30 sla ik linksaf  op de SP23 die naar San Basilio loopt. Vlakbij het kruispunt met de Strada Statale 100 staat de indrukwekkende ruïne van de Masseria del Duca di Martina, de versterkte boerderij van de hertog van Martina dus. Bedoeld wordt het stadje Martina Franca, waar de bewuste hertogen een oogstrelend kasteel lieten bouwen. Maar deze boerderij hier is aan zijn lot overgelaten met struikgewas dat tussen de kantelen groeit, met donkere gaten waar ooit poorten, deuren en ramen zaten en een vierkanten vieringtoren, ook met kantelen die de omhoogkruipende klimop binnen enkele jaren zal hebben overwoekerd. Dergelijke versterkte Masseria zijn hier wijdverbreid in Puglia, maar weinige zijn zo indrukwekkend als deze hier van de hertog.  

Trulli

Ik rij rechts de drukke SS100 op - gelukkig maar voor enkele kilometers - en sla dan de Strada Provinziale per Castellaneta in, een rustige, wat versleten en verwaarloosde asfaltweg naar de eerstvolgende stad, Noci. Na enkele kilometers door een bosco (bosje) merk ik dat ik hier in de Terra dei Trulli ben beland. Trulli zijn kleine, meestal ronde huisjes met kegelvormige daken die als schoorsteen dienst doen. De daken zijn gemaakt uit chiancarelle, grijze kalkstenen die in steeds kleinere ringen op elkaar worden gestapeld. De pinakels die bovenop de kegels staan, zijn kruisen of gewoon  van oorsprong heidense symbolen. De oudste bekende trulli stammen uit de 16de eeuw. De reden dat er geen oudere te vinden zijn is dat de constructie van zo’n trullo als een  tijdelijk bouwwerk bedoeld  is en niet om, zoals een gemetselde stenen kerk, de tand des tijds te doorstaan. Hoelang ze in Puglia al worden gebouwd is daarom moeilijk te achterhalen. Wat wel zeker is, is dat ze ook in het Midden-Oosten en bij de Kelten bestonden en wellicht zelfs een prehistorische oorsprong hebben. Hier in Puglia waren het aanvankelijk primitieve, tijdelijke schuiloorden voor de arme landarbeiders en herders die er ook hun werktuigen in stalden, maar steeds vaker werden het ook hun woningen omdat ze met hun dikke muren en kleine ramen koelte boden in de zomer en warmte in de winter. 

De weg is lang niet vlak en telt drie nijdige heuvelhellingen, de Monte Imperatore, de Monte Verde en de beklimming naar Noci zelf. Ik neem foto’s van de eerste, nogal verwaarloosde trulli, die meer als varkens- of schapenstallen worden gebruikt dan als woning. Maar wat verderop zie ik het eerste witgekalkte trullicomplex met een nette voordeur, een elektrische lamp erboven, bakken met kleurrijke bloemen in een nis en zitbankjes naast de voordeur. Geen twijfel mogelijk, deze trulli zijn bewoond door mensen. Even verderop staan twee vuile, grijze trulli, waar gevlekte varkens in en uitlopen in een olijfgaard die netjes afgezet is met een muurtje van op elkaar gestapelde stenen. Van dit soort muurtjes die percelen of wijngaarden, boomgaarden of olijfgaarden afbakenen zijn er honderden kilometers in de omgeving van Noci, Alberobello, Locorotondo en Martina Franca. Aangezien ze niet worden gemetseld, maar gewoon vakkundig gestapeld, wordt de constructiewijze  ‘a secco’ ('drooggestapeld') genoemd. De stenen zijn hier immers maar voor het rapen op de bodem van kalksteen. Je vindt ze ook in Ierland, Engeland of Bretagne, waar de ondergrond gelijkaardig is en ze eveneens voor het rapen liggen.

Toeristische verblijven tussen de trulli

Naarmate ik Noci nader wordt het aantal witgekalkte, bewoonde trulli talrijker en de aanwezigheid van toerisme nadrukkelijker. Een masseria of agriturismo-uitbating met een cluster sneeuwwitte trulli en een zwembad ertussenin, waar toeristen kunnen overnachten en één of meerdere dagen verblijven, verschijnen links en rechts van de weg en zullen de volgende 50 km niet meer weg te slaan zijn uit het landschap. Een overzicht van de driehoek tussen Noci, Alberobello, Locorotondo en Martina Franca op  google maps toont hoe de hele streek ermee bezaaid is. Trulli lenen zich tot masseria complexen en agriturismo’s met zwembaden. Elders worden ze ‘country houses’ of ‘aziende agricole’ genoemd of zijn het eenvoudige b&b’s. Allemaal toeristische verblijven gemaakt van opgekalefaterde boerderijtjes of landelijke stulpjes die een graantje willen meepikken van het boomende toerisme in Puglia. Het blijft heet en het stof van de zandbermen dwarrelt over de weg.

Noci

Aangekomen in Noci voel ik me vuil en mijn keel is kurkdroog. Ik  haast me  naar de drinkwaterpomp in het park bij de ingang van de stad, trek mijn shirt uit en spoel mijn bovenlijf. Daarna ga ik de koelte van een kerk opzoeken. Ik beland eerst in een labyrinth van steegjes waar in kleine nissen van de blinde muren opvallend veel aedicula, een soort miniatuurkapelletjes waarin schilderijtjes of beelden van de H. Maria, Christus of heiligen zijn verwerkt. In het centrum van het stadje kom ik op de centrale piazza bij de Chiesa di Santa Maria della Natività die oorspronkelijk in de twaalfde eeuw zou zijn gebouwd en waarvan alleen  enkele gotische bas reliëfs uit de veertiende eeuw stammen, zoals de bas reliëfs in de mooie omlijsting van het rozetvenster boven de hoofdingang. In de rest van de façade moest de gotische gevel wijken voor een 19de eeuwse neoclassicistische versie. 

Binnenin valt meteen de polyptiek achter het altaar op uit het begin van de zestiende eeuw met het beeld van Madonna op haar troon met haar kind centraal omringd door 8 nissen met de beelden van de beschermheiligen van Noci (Antonius van Padua, Rochus, Domenicus, Petrus, Jacobus, Vitus, Sebastianus en Paulus). Nuzzo Barba di Galatina maakte het werk in opdracht van Giulio Antonio Acquaviva d’Aragona, de graaf van Conversano en zijn gemalin Caterina del Balzo Orsini. Tegen de muren hangen ook 14 zeventiende-eeuwse doeken die de staties van de kruisweg voorstellen en onmiskenbaar invloed van Caravaggio verraden. Ten slotte mag ook de polychrome doopvont niet onvermeld blijven. Buiten op de piazza kan je evenmin naast de Torre dell’ Orologio kijken, zowat het symbool van het stadje. Hij dateert uit de achttiende eeuw en kwam in de plaats van een oudere voorganger.