Basel Kunsthauptstadt

Wat musea betreft is Basel zonder meer top. Het telt er niet minder dan veertig, waaronder niet van de minste, zoals het Museum der Kulturen, één van de belangrijkste etnologische musea van Europa met 340.000 objecten. Op de linkeroever is er het Kunstmuseum Basel, dat dateert uit 1661, met Oude Meesters als Holbein, Cranach, Rembrandt en Rubens,  met negentiende-eeuwers als Cézanne, Böcklin en Van Gogh, met klassieke modernen als Giacometti, Kandinsky en Klee en met ook hedendaagse kunst van na 1950. Van nog meer hedendaagse kunst kan men genieten in de Kunsthalle vlakbij de Barfüssenplatz, met recht tegenover de achterkant daarvan de Tinguely Brunnen, een fontein vol ludieke sculpturen van Jean Tinguely. 

 Aan de overkant op de rechteroever van de Rijn vlakbij de Schwarzwaldbrücke is er het Museum Tinguely, gewijd aan de ijzeren en plastieken sculpturen en machines van Jean Tinguely. Op zichzelf is het gebouw een architecturaal hoogstandje van architect Mario Botta. Bazel noemt zichzelf - ik weet niet of ze het daarmee eens zijn in Zürich of Genève - niet voor niets de Culturele hoofdstad van Zwitserland.

Art Basel in Basler Messe

Wie kapitaalkrachtig genoeg is om kunst te kopen vindt zijn gading in de jaarlijkse kunstbeurs van Art Basel, een initiatief van de toonaangevende kunstgaleries, museumdirecteuren, curatoren en kunstverzamelaars wereldwijd, waar zorgvuldig geselecteerde kunst vermarkt wordt.  Art Basel kreeg onderdak in de hallen van de Basler Messe, een architectonisch landmark in het centrum van Kleinbasel ontworpen door de Zwitserse sterarchitecten Jacques Herzog en Pierre de Meuron, die onder meer Tate Modern in Londen en het voetbalstadion van de Allianz Arena in München vorm gaven. Intussen organiseert Art Basel ook kunstbeurzen in Parijs, Hong Kong en Miami.

Hier doceerde Friedrich Nietzsche

Het meest opvallende overblijfsel van de stadsmuren in Grossbasel is de Spalentor, een oude stadspoort uit het jaar 1400.  Op de hoek van de Spalentorweg en de Schützengraben tref ik een marmeren zuiltje met een fonteinbak aan. Dit zijn de Friedrich Nietzschebrunnen. ‘Der Philosoph und Basler Professor Friedrich Nietzsche lebte ..sieben Jahre hier am Spalentorweg Nr 2, Nr 5 und Nr 48. Sein Arbeitsweg führte an diesem Brunnen vorbei’, zo staat vermeld op de gedenkplaat. Hier woonde de beroemde filosoof Friedrich Nietzsche.

Hoe de Griekse tragedie ontstond

Aan de faculteit klassieke filologie van de Universiteit van Basel  begon de zeer getalenteerde domineeszoon Friedrich Nietzsche uit het Duitse Saksen in 1869 op 24-jarige leeftijd te doceren als hoogleraar Griekse taalkunde en literatuur en dat zou hij volhouden tot in 1879. Hij schreef er zijn ‘Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik’ (De Geboorte van de Tragedie) en ook ‘Menschliches, Allzumenschliches’ (Menselijk, al te menselijk).  Om gezondheidsredenen nam hij in 1879 ontslag, maar zijn ‘Geboorte van de Griekse Tragedie’ had heel wat kwaad bloed gezet bij zijn collega’s voor de omstreden opvattingen die hij erin verkondigde. In dat boek legt hij uit hoe de Griekse tragedie ontstond uit de extatische cultussen voor de god Dionysus. Cultuur en kunst was voor Nietzsche ritualisering en sublimering van de dyonisische levensprocessen van hartstochten, strijd, lust en wreedheid. Hij verdedigde er ook de presocratische filosofen in en zag in de muziek de prelogische universele taal van de mensheid.

Nietzsches helden waren de scheppende kunstenaars

Van 1880 tot zijn zenuwinzinking in Turijn in 1889 leidde hij een nomadisch bestaan als staatloze en trok van stad naar stad in Frankrijk, Italië en Zwitserland. Hij had immers zijn Duits staatsburgerschap opgegeven, maar had nooit de Zwitserse nationaliteit verworven. In die periode schrijft hij zijn meesterwerken ‘Die Fröhliche Wissenschaft’ (De Vrolijke Wetenschap), ‘Also sprach Zarathoestra’, ‘Jenseits von Gut und Böse’ (Voorbij Goed en Kwaad), meer een bundel scherpzinnige aforismen, en ‘Zur Genealogie der Moral’ (De Genealogie van de Moraal), een voor zijn doen helder traktaat waarin hij zijn visie op de moraal uiteenzet. Nietzsches filosofische inzichten waren revolutionair en shockeerden de burgerlijke en academische goegemeente. Als superestheet zag hij in het materialisme, de industrialisering en zelfs de strijd van de massa’s voor een rechtvaardiger bestaan een bedreiging voor de hoge kunsten. Zelfs de grootste Nietzsche-apologeten moeten het beamen: Nietzsche was de democratie niet genegen, omdat ze naar beneden nivelleert. De scheppende kunstenaars daarentegen waren een soort creatieve helden en moesten gekoesterd worden, want wie in de ban was van hun kunst, ervaarde tijdelijk een soort metafysische troost. Een troost die zelfs religie of de strijd voor een betere wereld niet kon bieden.

Christendom is een slavenmoraal

Omdat de mens erachter is gekomen dat hij zelf God heeft uitgevonden, is de moraal het houvast in de geseculariseerde wereld, stelt hij vast. En die moraal, aldus Nietzsche, durft niet, zoals kunst, een blik in de dionysische afgrond te werpen en is daarom niet in staat om de mens zijn leven intens te laten beleven, zijn leven vorm te geven. In zijn latere werken analyseert hij het ontstaan van de  moraal uit het ressentiment van de zwakken die de waarden van de sterke naturen zoals trots of vermetelheid als ondeugden voorstellen. De deugden zijn het resultaat van een soort slavenopstand in de moraal, waardoor sterke naturen zich laten inpakken en zich gewonnen geven. Het christendom met zijn naastenliefde, deemoed en gehoorzaamheid is zo’n slavenmoraal. Nietzsche verwerpt daarom de hang naar deugdzaamheid en de kuddementaliteit. Maar hij veroordeelt ook het cynisme en scepticisme als uitingen van verlammende onzekerheid. Hij pleit voor zelfdiscipline en individuele zelfverwerkelijking, voor een vrijgemaakte geest die streeft naar een authentieke levensstijl.

Basel logistiek knooppunt

Ik rijd in oostelijke richting de Altstadt uit naar de chique tuinwijk van Saint -Alban en passeer aan het voetbalstadion van FC Basel. Het contrast is groot wanneer ik even verderop aan het Güterbahnhof Wolf kom, een enorm rangeerstation voor goederentreinen. Ze staan in voor het transport van en naar de industriële zone met zijn vele chemiebedrijven die tussen het station en de  Birsfelderhafen met zijn tientallen opslagtanks en loodsen ligt. Basel is een logistiek knooppunt voor het Europese goederentransport over de Rijn, over de weg en over het spoor. Chemische en biochemische bedrijven als BASF, Bayer, Clariant, Ava-Biochem en Syngenta hebben hier een vestiging. 

--------------------------

Hoffman-La Roche en Novartis

Maar Bazel is vooral bekend om zijn farma, want hier hebben twee van de grootste farmaceutische bedrijven van de wereld hun hoofdkwartier: Hoffmann- La Roche en Novartis.  Zowel Hoffmann-La Roche als Novartis stellen elk meer dan honderd duizend werknemers te werk wereldwijd. En hier in Bazel zelf, even verderop in oostelijke richting, stelt Roche zo’n 10.000 mensen te werk op zijn Kaiseraugust Site, een ecologisch modelpark met bomen, struiken en open ruimtes, terwijl de Novartis Campus op dezelfde linkeroever, maar westwaarts aan de andere kant van de Altstadt ongeveer evenveel werknemers telt, wetenschappers inbegrepen. En zoals banken of multinationals wel vaker hun financieel-economische macht en prestige de uitstraling geven in gebouwen heeft Roche zijn hoofdkwartier ondergebracht in de hoogste wolkenkrabber van de stad en van zelfs heel Zwitserland.                                                                                                                              

Roche Türme 1 en 2