De indrukwekkende Aureliaanse muur heeft niet kunnen beletten dat Rome in zijn geschiedenis een keer of vijf is ingenomen en  geplunderd. En zoals het soms werd afgespiegeld waren het nooit woeste, heidense barbaren die plunderden, maar christenen. Twee keer Ariaanse christenen in de vijfde eeuw en één keer lutheranen onder katholiek commando in de zestiende eeuw.

Onder keizer Diocletianus werd het uitgestrekte imperium in 293 opgesplitst in een West-Romeins Rijk met hoofdstad Rome en een Oost-Romeins Rijk met  hoofdstad Constantinopel. Ondanks enkele pogingen tot hereniging onder de eerste christelijke keizer Constantijn De Grote en de keizer die het christendom als staatsgodsdienst invoerde, Theodosius de Grote, viel het imperium definitief uiteen in 395 AD.  Vanaf toen ging het met het West-Romeinse Rijk snel bergaf.

Foederati, Germaanse bondgenoten van Rome 

Rome zag zich gedwongen te onderhandelen met Germaanse stammen zoals de Franken die de Rijngrens overstaken en de Goten die over de Donau  het Rijk binnenvielen. Via verdragen werden ze bondgenoot (foederati) gemaakt en moesten ze helpen de grenzen van het rijk te verdedigen tegen andere Germaanse volkeren of tegen de Hunnen. De foederati moesten ook een flink aantal eigen mannen afstaan aan Romeinse legioenen, die onder een gebrek aan mankracht leden. Een gevolg was dat na enkele generaties de hele legerleiding van de legioenen vol Germanen zat. En aangezien de feitelijke macht bij het leger lag, gingen Germanen ook een steeds grotere rol spelen bij de aanduiding van de keizer, die voorlopig wel een Romein moest blijven om aanvaardbaar te zijn voor de autochtone bevolking van de laars.  Maar van de andere kant kwam het nooit tot een echte integratie van de Germaanse bondgenootvolkeren in het Romeinse Rijk, zodat ze zich van de weersomstuit steeds meer als zelfstandige koninkrijkjes gingen gedragen. 

Eerste Sacco di Roma: Alarik plundert De Stad van God (Augustinus van Hippo), 5de eeuw

De eerste Sacco di Roma van deze jaartelling is exemplarisch voor de rol die de Germanen militair gingen spelen in het Romeinse leger. Alarik I, een Ariaanse christen, stond als generaal aan het hoofd van een  Gotisch huurlingenleger in dienst van Rome. Maar hem werd het commando herhaaldelijk ontnomen omdat hij in conflict kwam met het keizerlijk bewind in Ravenna, de toenmalige hoofdstad van het West-Romeinse Rijk.  De Visigoten riepen hem uiteindelijk uit tot hun rex of koning. Na jarenlange schermutselingen met Romeinse legioenen, had dit Germaanse volk een gebied tussen de Donau en de bergen van de Balkan toegewezen gekregen van Keizer Theodosius I, die aanvankelijk over het Oost-Romeinse deel vanuit Constantinopel regeerde. Hij promoveerde het christendom tot staatsgodsdienst en liet polytheïstische heidense praktijken van de traditionele Romeinen verbieden. Hij kreeg de fanatieke christenen op zijn hand en voerde een burgeroorlog tegen de meer gematigde Flavius Eugenius, die het recht op heidense cultus verdedigde. Flavius Eugenius regeerde vanuit Rome, maar werd als een usurpator bestempeld omdat hij geen recht op de troon zou hebben gehad. Theodosius, die hem niet erkende, versloeg hem en werd weer keizer van het hele Romeinse Rijk. Hij verdeelde in 395 het rijk tussen zijn zonen Arcadius, die in het Oost-Romeinse Rijk zou regeren en Honorius die het westen kreeg. Die splitsing zou definitief blijven. 

Goten eisen Romeins staatsburgerschap

Na een eerste militaire nederlaag tegen de Romeinse generaal Flavius Stilicho, de voogd van de jonge keizer Honorius, keerden de kansen voor de Visigotische koning Alarik I door een maatregel van Honorius, die onder invloed van de xenofobe, anti-barbaarse partij de opdracht gaf om in Rome vrouwen en kinderen van de ‘barbari’ te vermoorden. Met die campagne dreef hij tal van bondgenotenvolkeren die als barbaren werden bestempeld in de armen van Alarik. In Rome leefden toen al duizenden Goten, zij het vaak als slaven in Romeinse huishoudens. Honorius respecteerde evenmin de Constitutio Antoniana uit 212, die elke vrij geborene in het Rijk recht gaf op Romeinse burgerschap. Tegen het eind van de vierde eeuw bezaten dan ook weinig Goten het Romeinse staatsburgerschap, ook Alarik niet, die verschillende keren Romeinse legioenen te hulp was gesneld. Ze eisten een betere behandeling en meer land. Alariks herhaalde pogingen om daarover met Rome te onderhandelen, zetten geen zoden aan de dijk. Dat was voor Alarik I de trigger om na de dood van Stilicho in 408 opnieuw naar Rome op te rukken aan het hoofd van een leger Visigoten. Hij startte een belegering van de stad en probeerde een voorwaardelijke overgave van de stad te onderhandelen. Maar Honorius zette een hinderlaag voor hem op, waaraan hij ternauwernood  kon ontsnappen. Dat was voor Alarik de spreekwoordelijke druppel en hij drong met zijn leger in 410 AD via de Porta Salaria Rome binnen. Hij plunderde de stad drie dagen lang, nam Romeinen gevangen, verkocht ze als slaven of vroeg er losgeld voor. Galla Placidia, de zus van de keizer, nam hij mee als gijzelaar. Zijn leger sleepte veel kostbare buit weg, maar spaarde wel veel waardevolle gebouwen. 

Zosimus geeft christenen de schuld, Augustinus geeft heidenen de schuld

Na de sacco gaven christenen en aanhangers van de oude Romeinse rites elkaar de schuld voor de val van Rome. Zosimus, een Romeinse historicus die zwoer bij de traditionele Romeinse godenverering, geloofde dat het christendom de deugden van het imperium had aangetast en dat de verwaarlozing van de Romeinse goden aanleiding was voor de  sacco. In zijn ‘De Civitate Dei’ (Over de Stad van God) gaf de kerkvader Augustinus van Hippo echter de heidenen de schuld. Hij verkondigde dat de mens van nature naar verdorvenheid neigt en dat een bekering tot het ene ware geloof daarom noodzakelijk is. De Sacco di Roma was volgens hem een straffe gods voor de vele heidense praktijken die er nog in de stad heersten. De heidense goden hadden volgens hem onvoldoende morele regels gesteld en in zijn De Civitate Dei wijdde hij uit over de vele verdorven gewoonten uit de tijd van voor het christendom. Dat verderf was een verklaring voor de vele rampen die de pre-christelijke wereld over zich heen had gekregen. Volgens Augustinus was de geschiedenis van de wereld niets anders dan een oorlog tussen God en de duivel, tussen de stad van God en de stad van de Wereld. God leidt de wereldlijke bestuurders die aan de zijde van de katholieke kerk staan met zijn Voorzienigheid en  goddelijke tussenkomsten in hun universele strijd met de wereldlijke krachten die de kant van de duivel hebben gekozen. Die visie zou de officiële doctrine van de Rooms-Katholieke Kerk worden.