Willem Tell, een Zwitserse stichtingslegende om het natiegevoel te versterken

De legende wil dat de vrijheidsstrijder Willem Tell weigerde de hoed van de wrede Oostenrijkse landvoogd Gessler te groeten die hier op een paal onder een lindeboom stond uitgestald. Als vergelding moest Tell, die een gereputeerd kruisboogschutter was, op een appel  mikken die op het hoofd van zijn zoon Walter werd geplaatst. Zijn pijl splijtte de appel in twee, maar aan landvoogd Gessler bekende hij achteraf dat zijn tweede pijl bestemd was voor Gessler zelf, als zijn eerste pijl zijn zoon had getroffen, waarop Gessler hem in de boeien liet slaan en in een boot naar een kerker in Küssnacht aan de overkant van het Vierwoudstedenmeer bracht. Maar het begon te stormen en Tell was de enige die voldoende stuurmanschap bezat om de boot in toom te houden. Zijn bewakers bevrijdden hem van zijn handboeien en lieten het aan hem over om de boot veilig aan te meren. Maar tijdens de landing  wist Tell te ontsnappen. Gessler zette de achtervolging in op de weg naar Küssnacht maar vanuit een hinderlaag wist Tell hem met een welgemikt schot te doden.  

Schiller bewerkt legende tot toneelstuk 

De Duitse literator Friedrich von Schiller, tijdgenoot en vriend van Goethe, gebruikte Tell  in 1804 wel als protagonist voor een toneelstuk dat in Weimar voor het eerst werd opgevoerd en Rossini bewerkte het verhaal als libretto van een opera. De legende bestond al toen Aegidius Tschudi ze in extenso en flink aangedikt vertelt in zijn Chronicon Helveticum van 1570. Tell’s heldendaad zou plaatsgevonden hebben in 1307. Jammer voor de Zwitsers, maar er is geen enkel bewijs dat Willem Tell echt heeft bestaan. De legende lijkt dus veeleer te kaderen in een soort stichtingsmythe van de Zwitserse Confederatie.

Van drie naar tweeëntwintig kantons

Maar de vorming van de kern van de Zwitserse Confederatie van drie kantons: Uri, Schwyz en Unterwalden had plaats in 1291. De nationale feestdag valt sinds 1899 op 1 augustus. Daarmee wordt herdacht hoe de drie Eidgenossen kantons op die dag in 1291 de eed aflegden elkaar te zullen steunen in de bevrijdingsstrijd tegen de Habsburgers.  

In de eerste helft van de veertiende eeuw werd die Confederatie uitgebreid met de kantons Glarus, Zug en de stadstaten Luzern, Bern en Zürich. Hun onafhankelijkheid van het Heilig Roomse rijk verstevigde na de overwinning tegen de Habsburgers in Sempach in 1387, maar zou pas definitief en compleet worden bij de Vrede van Westfalen in 1648. 

Na de bezetting door de Fransen en de daaropvolgende nederlaag van Napoleon werd Zwitserland een confederatie van 22 onafhankelijke kantons in het begin van de negentiende eeuw. . Na een opstand van de katholieke Sonderbund kantons, die werd neergeslagen in 1847, werd een overeenkomst bereikt over een federale grondwet in 1848. 

In de eerste helft van de negentiende eeuw, een periode van romantiek en nationalisme, werd Tell vaak opgevoerd als de nationale bevrijdingsheld in het kielzog van het succes van Friedrich von Schillers drama uit 1804. 

Tell, tijdgenoot van Jan Breydel

Maar al in de tweede helft van de negentiende eeuw was er eengezindheid onder historici dat er geen bewijs bestond voor het bestaan van een Wilhelm Tell.  Bewerkingen van legendes of uitvergroting van heldhaftige historische figuren dienden in de negentiende eeuw wel vaker om het natiegevoel en de volksidentiteit te versterken.